Kritiek?

‘Ik ben het vaak met je eens, maar dat mogen wij niet hardop zeggen.’ ‘Ik zou je wel willen als reservist, maar dan moet je ophouden als onafhankelijk publicist.’ ‘Je hebt natuurlijk het recht op vrijheid van meningsuiting, daar kan ik niets aan veranderen, maar als je reservist bent en je schrijft nog een kritisch artikel, dan krijg je gewoon geen opdrachten meer als reservist.’ ‘Wat je schrijft is waar, ze zijn er alleen niet blij mee aan de top.’ ‘Maar ja, je hebt wel eens contact met Kamerleden, een website, bent actief op social media, dus je bent te zichtbaar voor ons, want er is ook nieuwe regelgeving vanuit de SG.’ ‘Jij schrijft op wat wij niet mogen zeggen, want dat kost je je carrière’.

Zomaar wat zinnen die de afgelopen tijd door verschillende militairen tegen mij zijn gezegd en die aangeven hoe er bij Defensie met kritiek wordt omgegaan. Uiteraard ging dit mondeling want schriftelijk zou er een schrikbarende werkelijkheid aan het licht komen. Sommige van die zinnen zijn uitgesproken rondom mijn – niet voltooide – aanstelling als reserveofficier, andere uitspraken waren reacties op artikelen op deze website.

De hamvraag: wat is kritiek en welk operationeel belang wordt er geschaad?

• Is het wijzen op niet nagekomen beloften over de financiering volgens de 2% NAVO-norm kritiek?
• Is kritiek het pleiten voor betere arbeidsvoorwaarden voor Defensiepersoneel?
• Is kritiek het pleiten voor meer slagkracht?
• Is het kritiek als je vraagt om meer zichtbaarheid en meer uitgesprokenheid van OPCO-commandanten?
• Is het jezelf hard maken voor een coherente Krijgsmacht die wél voldoet aan grondwettelijke taken kritiek?
• Is kritiek het opkomen voor de belangen van het personeel?
• Is het kritiek als er wordt geconstateerd dat de visie mooi is, maar dat het plan en de planning om die visie waar te maken ontbreken?
• Is het kritiek als je vaststelt dat de Defensievisie 2035 geen enkel antwoord geeft op het kunnen vervullen van de constitutioneel vastgelegde defensietaken?

Beluister deze column:

Het vergelijk van Defensie

‘Als je dit zou schrijven over Shell, kom je daar ook niet bak’, werd mij verteld. Maar Shell is dan ook geen overheidsorganisatie waar de taken van vastgelegd liggen in de grondwet en waarvan het personeel een bijzondere status heeft met minder rechten heeft dan personeel bij ‘normale’ organisaties. En daar komt bij dat de staatssteun die aan bedrijven wordt gegeven wel volgens afspraak wordt verleend, terwijl financiering van de Krijgsmacht door diezelfde politici niet volgens afspraak plaatsvindt. Ook is Shell niet verantwoordelijk voor de verdediging van alles wat ons dierbaar is, en Defensie wel. Dus de vergelijking gaat nogal mank.

Ondertussen stapelen de kritische publicaties over de aanwijzing van de SG over artikelen en mediacontacten zich op. De afdeling communicatie roert zich op de social media door vooraanstaande ex-militairen te vragen of ze zich beperkt hebben gevoeld door de regels, daarmee suggererend dat het allemaal wel meevalt. Maar het valt niet mee. Sterker nog, militairen worden op het matje geroepen omdat ze kritisch publiceren over de aanwijzing van de SG die kritisch publiceren verbiedt. Ik liet een Whatsapp-conversatie – die ik doorgestuurd had gekregen – waarin een militair op het matje wordt geroepen (via Whatsapp!), lezen aan een van Nederlands topondernemers: ‘Is dit echt?’, was de eerste reactie. Waarna de volgende reactie volgde: ‘Lekkere jongens daar, die snappen niets van communiceren en al helemaal niet van een veilige cultuur’.

Het creëren van een veilige cultuur was een van de speerpunten van de bewindslieden, tenminste bij hun aantreden werd dat ze benoemd als belangrijk voornemen.

• Dat voornemen heeft geleid tot het geruisloos afvoeren van de kreet ‘Personeel op 1’, dat tot op heden niet wordt waargemaakt.
• Dat voornemen leidde wel tot meer, niet coherente, investeringen maar bij lange na niet tot de beloofde 2%.
• Dat voornemen leidde ook niet tot modernisering van de arbeidsvoorwaarden, en een bezoldigingshuis.

Draagt de regelgeving bij aan veiligheid?

Dat voornemen leidde daarentegen wel tot scherpere regelgeving aangaande zichtbaarheid in de media, regelgeving die gehandhaafd wordt, vooral door de ambtelijke top. De vraag is of Defensie daardoor echt fysiek en sociaal veiliger is geworden. Gebroken beloften dragen daar zeker niet aan bij en brengen lagere commandanten in een lastig parket, want zij moeten uitleggen waarom het toch niet beter wordt. Waarom er ondanks investeringen toch een extra Marineschip uit de vaart wordt genomen, of er minder geoefend kan worden.

De Bijzondere Positie van de militair kent beperkingen, maar mag nimmer leiden tot een situatie waarin de krijgsmacht niet kan leveren en niemand dat mag zeggen. Want de militaire professie is uniek en gaat in ultimo over leven en dood. Dan moet je de mensen waarvan je die offers vraagt wel serieus nemen. Zeker omdat, ondanks alles, een militair nooit een legitieme opdracht mag en zal weigeren.

Daarom zouden commandanten zich moeten roeren, of laten horen in plaats van als een verlengstuk van de ambtelijke defensietop te fungeren en daarmee de angstcultuur binnen defensie bestendigen. De angstcultuur die gehoed lijkt te worden door SG zonder enige militaire ervaring, want zo werd letterlijk tegen me gezegd door een gebrevetteerd officier: ‘Iedereen in de top is bang van haar.’

Wie haalt de kastanjes uit het vuur?

Zolang beloften niet worden nagekomen, zolang militairen niet mogen zeggen dat de krijgsmacht niet kan leveren en op het matje worden geroepen als dat wel gebeurt, zolang de financiering van Defensie niet op orde is, zolang de Krijgsmacht niet kan voldoen aan de grondwettelijke taken, zouden politici, de politieke en ambtelijke top en de militair commandanten er alles aan moeten doen om dat te herstellen. En zolang dat niet gebeurt zullen anderen die kastanjes uit het vuur blijven halen. Mensen die dat niet zouden hoeven doen, als degenen die het zouden moeten doen het deden. Er zijn genoeg regels die verbieden om geheim operationele informatie te openbaren. Er is namelijk verschil tussen geheime informatie, en informatie over een organisatie in algemene zin. Het handhaven van een ouderwetse aanwijzing van de SG getuigt van destructief leiderschap, dat alleen kan bloeien in een verwaarloosde organisatie, die maar niet leert en doorgaat op een heilloze weg van intimidatie. Het ontluisterende beeld komt naar boven van onbehoorlijk bestuur en niet-toegestaan machtsmisbruik, als er al van die macht sprake zal zijn.  

De vraag is dus wanneer de Defensietop wakker wordt en plannen gaat maken om de visie waar te maken. Plannen gaat maken om de angstcultuur te laten verdwijnen. En plannen gaat maken om met de Krijgsmacht te kunnen voldoen aan de grondwettelijke taken. Dat lijkt me heel wat belangrijker dan monddood maken van militairen en reservisten en arrogant een omerta uit te spreken naar de buitenwereld. De Fransen hebben daar een prachtige term voor: ‘Détournement de pouvoir.’

Door: Eduard van Brakel

Foto: ministerie van Defensie