Het Russische leger anno 2022: in drie weken tijd van ‘Manoeuvre warfare’ naar ‘Medieval warfare’

Na de eerste weken van gevechten leek het me een goed idee om mijn observaties van het Russische leger vanuit mijn vak als organisatieadviseur op een rij te zetten. Dergelijke analyses heb ik al eerder gemaakt van het Duitse, Britse, Amerikaanse en Sovjetleger en in een reeks boeken en publicaties neergelegd. Om maar met de deur in huis te vallen, het Russische leger heeft veel kenmerken van het Sovjetleger uit de Tweede Wereldoorlog. En dat was een subperformer die alleen door zijn massa aan mensen en materiaal de overhand heeft kunnen krijgen en uiteindelijk Berlijn heeft weten te bereiken.

In wat komen het Russische en Sovjetleger overeen? Allereerst het offensief zoals dat is ingezet in de Oekraïne. Dit heeft alle kenmerken van een poging de diepe penetratiedoctrine van Tukhachevski uit de dertiger jaren in praktijk te brengen: Door een wig in het front rukken gepantserde eenheden diep in het achterland van de vijand op om contact te maken met parachutisten die strategisch belangrijke locaties hebben veroverd. Een tweede en derde golf consolideren het veroverde gebied. Tot zover de theorie die door de Duitsers zou worden omgezet in een wijze van oorlogvoering die we als Blitzkrieg hebben leren kennen.

De Sovjets hebben de doctrine van Tukhachevski in de Tweede Wereldoorlog links laten liggen – hij was überhaupt in ongenade gevallen – omdat ze überhaupt niet in staat tot waren tot enige vorm van Blitzkrieg. Dat was ook niet nodig, hun offensieven kenmerkten zich door een overmacht aan mensen en materiaal: je verzamelt een grote massa aan mensen en materiaal die zich na een artilleriebombardement van de Duitse stellingen, een weg naar voren vocht. Naar achteren was immers onmogelijk, achterblijvers en soldaten die zich niet enthousiast toonden werden door NKVD–eenheden ‘geëlimineerd’. De eenheden die door het gat in de linie oprukten reden zover door totdat of hun brandstof op was, of de Duitse weerstand te groot werd of ze dusdanig gedesoriënteerd waren dat ze domweg bleven staan.

Klassiek Sovjet-offensief

In de Oekraïne leidde de opzet van de invasie langs deze lijnen van de doctrine Tukhachevski tot een ramp voor het Russische leger: de parachutisten werden – zoals zo vaak gebeurt – al binnen enkele uren geneutraliseerd en de snelle pantserwagens die contact met hen hadden moeten maken om snel naar het centrum van Kiev op te rukken werden zo goed als allemaal vernietigd. Het vervolg laat zich kenmerken als een klassiek Sovjet offensief: een grote massa mensen en voertuigen die als tweede en derde golf diende ging op weg om zich vast te rijden in een file van meer dan 60 kilometer.

Deze opeenhoping van mensen en materiaal geeft een goed beeld van het gebrek aan voorbereiding, planning en uitvoering aan Russische kant: ze zijn schijnbaar niet in staat om dergelijke grote hoeveelheden mensen en materiaal op een efficiënte en effectieve wijze van A naar B te krijgen. Dit komt geheel overeen met het beeld uit de Tweede Wereldoorlog waar Duitse divisies dankzij een goede planning en verkeersafhandeling – met dank aan de Kettenhunde van de Feldgendarmerie! – divisies tot vijfmaal zo snel wisten te verplaatsen als de Sovjets. Het leed zou niet te overzien zijn geweest als de Oekraïense luchtmacht enig luchtoverwicht zou hebben gehad.

Overigens kan ook een overmaat aan mechanisering tot filevorming leiden. Zoals de Franse generaal Alphonso Juin opmerkte in 1944 in Italië: “Along the whole road … we ran into the 7th British Armoured Division in close column, incapable of leaving the road and deploying in a terrain completely given over to mountains. I immediately concluded… that the widespread mechanisation of the British and American forces constituted a serious obstacle to any swift progress up the Italian peninsula”. En “Traffic became impossible . . . the jam . . . had coagulated and become a fevered stasis.” Dit geeft aardig het beeld weer van de opmars van het Russische leger.

Russische leger een artillerie leger

Ook is duidelijk geworden dat het Russisch leger net als het Sovjetleger nog steeds een artillerieleger is: artillerie is de koningin van het slagveld, daar worden veldslagen mee gewonnen. Althans door de Russen, want schijnbaar zijn ze niet in staat – ondanks hun Batallion Tactical Groups – om de stap naar manoeuvre warfare te maken. Sterker nog, er is sprake van een terugval op een middeleeuwse wijze van oorlogvoering: het geschut wordt door de modder naar voren gesleept om door bombardementen steden tot overgave te dwingen.

Daar tegenover staat de Batallion Tactical Group (BTG) als organisatievorm: multifunctionele eenheden van 600 tot 800 man met 40 gepantserde voertuigen en 10 tanks. Ze  doen denken aan de uiterst succesvolle Duitse Kampfgruppen uit de Tweede Wereldoorlog en dus aan manoeuvre warfare. Maar terwijl de Kampfgruppen tijdelijke eenheden waren die per opdracht – Auftrag – werden samengesteld, zijn de BTG’s  semipermanente eenheden. Met dit type eenheden hebben bijvoorbeeld ook de Britten in Noord-Afrika geëxperimenteerd, met weinig succes. Een BTG is wellicht geschikt voor een ‘small war’ of ‘low intensity conflict’, maar leidt uiteindelijk tot een versplintering van de slagkracht in een groter conflict: iedere BTG zal zijn eigen oorlog voeren en de krachten zullen worden verdeeld.

Van armed force naar armed mob

De Russen hebben de afgelopen weken al laten zien allerlei problemen op het terrein van coördinatie en communicatie te hebben, dus het leidinggeven aan een BTG zal al een uitdaging op zich zijn, laat staan aan meerdere BTG’s om een offensief van enig omvang inhoud en vorm te geven. Ik kan me zo voorstellen dat in de eerder genoemde file vele tientallen BTG’s waren opgesloten, waarvan de onderdelen het onderlinge contact hadden verloren en over vele kilometers verspreid waren. Op deze wijze wordt een armed force gereduceerd tot een armed mob.

De vraag is in het verlengde daarvan is of en in welke mate het Russisch leger in staat is om bijvoorbeeld een strijdmacht van 10.000 man (12 BTG’s) als een eenheid te laten opereren. Is men in staat een gezamenlijke aanval op het klassieke Schwerpunt te organiseren:  het zwakste punt in het front van de tegenstander dat met alle beschikbare eenheden wordt aangevallen. Met andere woorden: word je door 10 maal 10 tanks aangevallen, of door 100 tanks tegelijkertijd. Ik schat de kans van het laatste laag in, ook al omdat er met de stijl van commandovoering en leidinggeven wat aan de hand is: centralisme en angst regeren daar. Poetin heeft in een lange traditie van centralisme een cultuur van angst en achterdocht geïntroduceerd die maakt dat lagere commandanten het niet in hun hoofd halen om zelfstandig beslissingen te nemen. Net als in de Tweede Wereldoorlog: een offensief of aanval komt tot stilstand omdat iedereen bevelen van bovenaf gaat zitten afwachten. Dat haalt het tempo uit elke aanval en voorkomt dat kansen worden verzilverd.

Modernisering materieel niet doorgezet

Als we naar het materiaal van het Russische leger kijken blijkt dat de modernisering nog niet echt heeft doorgezet: het grootste deel van de voertuigen en tanks is van ontwerpen van al weer meerdere decennia geleden en levert niet de prestaties die het moderne materiaal heeft. Dit los van het feit dat het personeel professioneel genoeg moet zijn om er mee om te gaan en geleid moet worden door officieren die hun creativiteit kwijt kunnen op tactisch operationeel niveau. Quod non.  

Opmerkelijk is ook dat allerlei experimentele varianten van tanks opduiken, wat aangeeft dat de Russen schijnbaar een tekort aan operationele tanks hebben. Daarnaast is bijzonder dat men tanks zonder infanterie laat opereren: dat behoort niet tot de Russische doctrine, maar maakt tanks met name in stedelijke gebieden uiterst kwetsbaar zijn. Voor de Duitsers was de aanwezigheid van infanterie (ze heetten niets voor niets Panzergrenadiere) een conditio sine qua non om met tanks te opereren; schijnbaar hebben de Russen daar niets van geleerd.

Wat de afgelopen weken ook heeft duidelijk gemaakt dat goedkope verdedigingswapens als de Stinger en Javelin lethaal zijn voor kostbare aanvalswapens als tanks en vliegtuigen. En hun personeel. Dat laatste geldt natuurlijk met name voor de Russische luchtmacht, de grote afwezige de afgelopen weken. Reden zijn ongetwijfeld de Stingerraketten, maar, zoals uit diverse publicaties blijkt, de weinig robuuste training, het geringe aantal vlieguren en het ontbreken van ervaring met het uitvoeren van meer complexe opdrachten met meerdere vliegtuigen. De Russen zijn teveel afgegaan op de successen in Syrië waar individuele vliegtuigen, een enkele keer in duo’s, missies uitvoeren. Een en ander staat ver af van AirLandBattle concepten waar de driedimensionale coördinatie tussen grondtroepen en de luchtmacht centraal staat; de vraag is of de Russen het daarvoor noodzakelijke niveau van planning, coördinatie en communicatie ooit zullen bereiken.

Nog stappen te zetten

Alles op een rijtje zettend zal vanuit oogpunt van management en organisatie het Russische leger nog de nodige stappen moeten zetten. Een van de fundamentele vragen zal zijn of en in welke mate er sprake zal zijn van een grotere mate van decentrale besluitvorming. Persoonlijk denk ik dat het falen in deze oorlog alleen maar zal leiden tot een nog grotere mate van centralisatie en daardoor een leger dat geregeld in een staat van rigiditeit geraakt als zij weerstand ontmoet. Daarnaast werpen de door Poetin genoemde zuiveringen hun schaduw al vooruit: dergelijke zuiveringen onder Stalin verwijderden in de dertiger jaren de meest veelbelovende en creatieve officieren uit het Sovjetleger. Dergelijke zuiveringen nu zullen het Russische leger nog meer in de tijd teruggooien. Aan de andere werpt de wijze van oorlogvoering die zich niets aantrekt van internationale verdragen en doet denken aan de donkerste tijden uit de Tweede Wereldoorlog waarin burgers noch eigen soldaten werden gespaard, zijn huiveringwekkende schaduw vooruit.

Door: Jaap Jan Brouwer, verbonden aan het Maurits Instituut

Publicaties

• The German way of war. A lesson in tactical management (2021)
• Auftragstaktik en het Pruisische/Duitse leger 1850 – 1945 (2016)
• Guderian. Opkomst en ondergang van het Duitse pantserwapen (2011)
• Het Oostfront. Hoe het Duitse Rijk zijn einde op de steppen vond (2006)
• Schaduwen over de woestijn. Strategie, management en organisatie van het Britse, Amerikaanse en Duitse leger 1941 – 1943 (2002)
• Krijgslessen voor managers (2020)

Foto boven artikel: Pixabay