Smoke and mirrors

In de Defensienota 2018 is aangegeven dat de kwalitatieve slagkracht van onze krijgsmacht wordt vergroot en dat het defensiebudget gaat groeien naar de 2% BNP. Dit om invulling te kunnen geven aan de NAVO-doelstellingen over de uitbreiding van extra gevechtseenheden. De nota zou in 2020 worden herijkt. Van dit laatste blijkt echter geen sprake meer te zijn. De beloofde versterking van de slagkracht van onze tandeloze brigades en marine gaat er dus niet komen, op de extra F35’s na.

Bij Defensie wordt er in plaats van een herijking nu gesproken over een nieuwe visie dan wel een meerjarenplanning. Ook wel het plan 2035, ook wel de “lange lijnen” genoemd. Het gaat echter om een vastgestelde coherente visie en een 10-15-jarenplanning. In de Defensiepresentatie komt de een na de andere managementterm voorbij: groeien, moderniseren, adaptief, innoveren, informatie gestuurd, informatiedominantie, herstellen enz.

Belang van de grondwet

Men moet eerst vaststellen welke toekomstdreiging men ziet, danwel welke dreiging onze krijgsmacht, samen met de partners in de veiligheidsketen, in het belang van onze samenleving moet kunnen garanderen. De in de Grondwet vastgelegde taken zijn daarbij een randvoorwaarde. Het is onbegrijpelijk dat dit nog niet vele jaren eerder is gebeurd.

Het is goed dat Defensie nadenkt over de toekomst. De stip op de horizon. Echter, het vertrekpunt is een krijgsmacht die niet op orde is. Doordat de Defensienota 2018 niet meer wordt herijkt heeft het er alle schijn van dat er door kabinet Rutte III niet extra wordt geïnvesteerd in onze krijgsmacht. Het gevolg is dat er wederom een jaar verloren gaat en defensie niet in controle is. Al doen de bewindslieden hun best om dit wel uit te stralen, bij het belangrijkste wordt weggebleven: het benodigde budget om te kunnen groeien en innoveren.

Echter, ook de Defensieleiding treft blaam. Is er nu een vastgestelde visie en een coherente 10-15-jarenplanning?  Het antwoord is: Nee, geen van beide. De CDS heeft dat recent ook toegegeven.

“Worden al die genoemde termen gebruikt om de politiek te doen geloven dat alles onder controle is? Want het tegendeel is juist het geval!”

Drie voorbeelden

Drie voorbeelden waar het duidelijk niet in controle is. Ten eerste: de IT bij defensie. Na SPEER (900 miljoen) is er nu weer het een en ander mis bij GrIT (het gaat om 1,3 miljard (80 euro per Nederlander) en claims van honderden miljoenen door IBM (VS) en ATOS (Frankrijk)). Zes maanden geleden heeft de ICT waakhond, Bureau ICT-toetsing, al gewaarschuwd.  Defensie is ook enkele jaren geleden al gewaarschuwd nadat enkele topmensen aan de bel hadden getrokken over de (on)mogelijkheden. Daarop werd GrIT overgeheveld naar DMO. Daar zou het dan allemaal goed moeten komen, maar het tegenovergestelde gebeurde dus. En dat was precies waarvoor de bij GrIT vertrokken officieren hadden gewaarschuwd.

Het tweede voorbeeld is de communicatie en besluitvorming over de verhuizing van het Korps Mariniers naar Vlissingen, met mogelijk grote financiële consequenties. Het derde voorbeeld is de grote personeelscrisis en het volstrekte gebrek aan effectief personeelsbeleid en visie. Ook dit gaat om honderden miljoenen en de gevechtskracht van de Krijgsmacht. De personele crisis wordt in maart in een speciaal artikel toegelicht.

Rond om ons heen: NAVO en/of EU: linksom of rechtsom neemt de druk op voldoen aan 2% BNP toe

De Engelsen hebben een heel andere kijk dan Nederland op een toekomstvisie en meerjarenplanning. Zij ontwerpen nu een Integrated Review, met een academische brainstorm op basis van recente internationale ontwikkelingen zoals de ‘NATO Deterrence and Defence of the Atlantic Region (DDA). Overigens, de oude Strategic Review 2020 was al een goede basis voor hun beleid en behoeftestellingen.

De Franse president Macron heeft op 12 februari een pleidooi gehouden om de Europese veiligheidsbelangen in eigen hand te nemen om daarmee de afhankelijkheid van de Amerikaanse bondgenoot te verminderen. Het lange betoog geeft een doorwrochte analyse van de strategische veranderingen in de wereld en een duidelijke visie op de (belangrijke) rol van Frankrijk. Macron houdt een sterk pleidooi voor de instandhouding van het multilaterale wereldsysteem – sterke internationale instellingen dus –, strategische partnerschappen, Europese autonomie en nationale soevereiniteit.

Defensie en politiek in Nederland

Telkens komen wij terug op ontbrekende randvoorwaarden: het ontbreken van een vastgestelde visie voor het WAT en een 10-15-jarenplan met het HOE. Dit is cruciaal voor de opbouw van een evenwichtige Krijgsmacht.  Materiële en personele investeringen en exploitatie moeten door de CDS worden bepaald. Dit moet in nauwe samenwerking met de operationele commandanten gebeuren want de huidige kloof van het Besturingsmodel met de operationele commandanten moet worden gedicht. Zonder een dergelijke balans zijn zowel bezuinigingen als beleidsintensiveringen onverantwoord.

Problemen met het BUT-model

Het huidige BUT-model kent een civiele component die 102% gevuld is, een militaire component die 80% gevuld is, tegenover 8500 vacatures in gevechtskracht, het operationele domein. De huidige ratio civiele defensie ambtenaren en militairen is Krijgsmachtbreed 1,5 burger/reservist op 2 militairen. In het Besturingsmodel is die ratio circa 3 burgers op 2 militairen.

Twee voorbeelden ter illustratie: de samenstelling van de ‘Inspectie Toezicht’ in het BUT-model. De structuur van deze eenheid telt 31 man, waarin slechts 9 militairen onder een civiele leiding werken. In de hoogste Bestuursraad hebben 3 civiele topambtenaren en 1 militair (de CDS) zitting. In de 2 procent discussie is dit onderwerp (verhouding militaire versus burger vertegenwoordiging) nog nooit ter sprake gekomen. Het gaat altijd over lump sum kosten. Waarbij de 2 procent BNP, terecht, centraal staat. Omdat dit tot nu toe altijd bij signaleren blijft, wordt er logischerwijs nooit een spa dieper gestoken.

“Zal dit nu dan in het Defensiedebat in mei ter sprake komen? Ook in relatie tot het 2% percentage, waaraan civiele defensie ambtenaren niet bijdragen (NAVO criteria)?  Motie 3 kan uitkomst bieden”

Visie nooit vastgesteld

Defensie wil een visie en het is onthutsend te zien hoe achtereenvolgende Besturingsmodellen niet in staat bleken die vast te (laten) stellen. Zonder het WAT van een visie kan er ook geen coherente meerjarenplanning zijn (het HOE) en die is er dus logischerwijs ook niet.

“Hetgeen de vraag oproept of het extra geld voor defensie doelmatig en doelgericht is uitgegeven?”

Dit is uiterst urgent want de huidige materiële investeringen houden onvoldoende rekening met exploitatie, en dat is een groot risico. Structureel komt defensie 1,5 miljard tekort om te kunnen investeren en de bedrijfsvoering overeind te houden. In 2019 is er zelfs sprake van dat er teveel aan materieel/exploitatie is besteed. Los van de drie gegeven voorbeelden wordt 2020 daarom een lastig jaar, omdat alle Operationele Commando’s weer moeten bezuinigen, al wordt dat woord niet in de mond  genomen. Het personeel weet echter wel beter.

Een 10-15-jarenplanning ontbreekt al meer dan 10 jaar, ook na de uitspraken van onze premier in Wales in 2014 is niets gebeurd. Indien deze urgente noodzaak wordt doorgeschoven naar november 2020 of later, kan Nederland in recessie zijn en liggen de oude politieke reflexen van generieke bezuinigingen weer op de loer. De toekomst van de operationele Krijgsmacht staat letterlijk dubbel op het spel.

“Vertaalt de ontbrekende visie en 10-15 jarenplanning zich nog in steun voor motie 2 voor het komende defensie debat?”

Corporate Governance ontbreekt

Defensie is niet in staat zich zelfstandig uit het moeras te trekken. Dit wordt veroorzaakt omdat Corporate Governance op cruciale punten ontbreekt. De Vierhoek (voorheen Driehoek omdat de staatssecretaris was wegbezuinigd) minister, staatssecretaris, SG en de CDS (“2%, daar ga ik niet over. You are blaming the wrong one“) is de afgelopen 15 jaren niet in balans geweest. Dit probleem kan met het toepassen van Corporate Governance op een elegante manier worden opgelost.

Onze Motie 3 gaat over Corporate Governance, wat bij alle hierboven genoemde voorbeelden ontbreekt. De in motie 3 voorgestelde onafhankelijke, geordende structuur en werkwijze, zijn in het bedrijfsleven inmiddels gemeengoed geworden. Dit zou een hoognodige en structurele oplossing zijn waarbij de besturing van defensie echt gefocused blijft op gevechtskracht en voortzettingsvermogen met een betere risicobeheersing. 

“Zou motie 3 in  mei 2020 in het defensiedebat een prominente plaats kunnen krijgen voor een structurele oplossing of schuift de politiek het naar een volgend kabinet, omdat dat onverantwoord zou zijn met het risico van een recessie en u niet kunt zeggen: ik wist het niet?”

Door: Paul van Campen, Pieter Haitsma Mulier en Eduard van Brakel

Medio maart wordt een special gepubliceerd over het personeelsbeleid rond het thema  ‘buigen of barsten’.

• Zie ook “3 moties om defensie uit het moeras te trekken”

Foto’s: Defensie.nl