Een intense theatervoorstelling is het: Vuurdoop – Geen bullshit, maar het eerlijke verhaal. Gedragen door goede acteurs wordt een intens verhaal vol dilemma’s uit de Landmacht verteld. Pijnlijk wordt duidelijk hoe het mooie van de organisatie kan verworden in het slechte. Elke keuze heeft impact. Een soldaat in opleiding, een vrouwelijke sergeant die terug wil na acht jaar, een commando-kapitein en een overste van Luchtmobiel, hun levens en carrières zijn op verschillende manieren met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk in een verhaal dat vanaf de eerste seconde boeit. Maar wat wil je ook met acteurs als Dave van Beek, Chava Voor in ‘t Holt, Pieter van der Sman, Abel de Vries en Alexander Wolff.
Voorstelling begin van een traject
Alle militairen van de Landmacht moeten verplicht de voorstelling zien. En dat is meer dan een dagje uit. Want nog belangrijker dan de voorstelling zelf is het traject dat daarop volgt. Dat begint al met het nagesprek dat gevoerd wordt in kleine groepen, met ervaren gespreksbegeleiders. Er is ook eventuele psychologische nazorg aanwezig omdat sommige fragmenten die getoond worden militairen weer terugbrengen naar hun momenten van inzet in bijvoorbeeld Afghanistan. Het tenue om de voorstelling te bezoeken is burger. Zo worden de verschillen in rangen en standen niet direct zichtbaar, wat de drempel voor bijvoorbeeld een soldaat om in gesprek te gaan met bijvoorbeeld een overste moet verkleinen. Het is voor bezoekers van Defensie uit de hogere regionen, bijvoorbeeld directeuren, of generaals, dan wel raadzaam om niet in pak met stropdas te komen, dat steekt af tegen de andere militairen die een andere opvatting van burgertenue hebben (spijkerbroek en t-shirt), en waardoor de afstand toch groot blijft.
Incident of structureel?
Dat nagesprek is overigens zeer mooi en nuttig. Er blijkt uit dat de aanwezigen veel van de scenes herkennen uit de praktijk herkennen. Over ongewenste omgangsvormen en uitspraken jegens vrouwelijke collega’s bijvoorbeeld. Aanwezige vrouwelijke militairen bevestigen dat dit gedrag ook nu nog daadwerkelijk voor komt, en dat je als vrouwelijke militair fysiek en verbaal zeer sterk moet zijn om ervoor te zorgen dat je geen slachtoffer wordt van dit absurde gedrag. Andere vrouwelijke militairen hadden dergelijk gedrag overigens niet meegemaakt, zo zeiden ze.
Dat roept de vraag op, of de misstanden en wangedragingen die in de voorstelling naar voren komen dan maar incidenten zijn? En wat moet je er dan mee? En dat is de parallel met de werkelijkheid, want hoe erg is het nu écht? Is het een incident, hoort het erbij, of is het schadelijk gedrag dat structureel voorkomt? En wat gebeurt er eigenlijk als je een melding over dat wangedrag doet? Moet je dat wel doen? Tijdens Vuurdoop wordt pijnlijk duidelijk welke ongewenste consequenties het doen van een melding kan hebben, maar wordt ook zichtbaar hoe een melding in de schimmige grijze lagen van de hiërarchie verandert in een positieve boodschap naar de commandant, die overigens ook niets anders wil horen dan positieve boodschappen.
Sleutelrol voor militaire en politiek top
En daarmee wordt het volgende dilemma aangestipt: als je problemen benoemt, kom je niet hogerop. ‘Mondjes’ worden geen generaal. De hogere politieke en militaire leiders, komen er op die manier bekaaid van af in de voorstelling. En het is dapper dat Defensie dat op die manier durft te stellen, maar het is wel terecht, zo bleek ook uit de nagesprekken.
Want uit die gesprekken blijkt hoe groot de rol is die leiders spelen, en hoe groot hun invloed is. Misschien is die nog wel groter dan ze denken. ‘Ze (De opperofficieren – red) snappen er geen kut van’, wordt gezegd. ‘Als je hoger bent dan overste, is er iets mis met je’, ‘De communicatie vanuit Defensie is een kutzooi’, ‘Ze leven daar in een andere wereld’, ‘Ze luisteren niet naar je’, ‘Die hogeren zien je toch niet staan en ze horen je niet.’
En dat lijkt zeer treffend geformuleerd. De berichten die bijvoorbeeld op deze website verschijnen zijn vaak kritisch naar de militaire en politieke top, en worden gevoed door problemen vanuit de organisatie, maar die berichten worden – in priveberichten aan ondergetekende en op sociale media – gebagatelliseerd door militairen die de HDV (Hogere Defensie Vorming – de ‘generaalscursus’) doen, of gedaan hebben.
Kloof van wantrouwen
Vuurdoop zou daarom verplichte kost moeten worden voor in ieder geval de HDV-kandidaten, die zich daarna eigenlijk incognito zouden moeten mengen onder de andere aanwezigen, om het échte gesprek aan te gaan. Want nu zei een aanwezige: ‘Je wilt toch niet naar de HDV? Want dan moet je worden zoals zij. Een paar doen dat niet, maar die blijven kolonel.’ En dat lijkt te kloppen gezien uitspraken die – ook enkele gebrevetteerde – militairen anoniem tegen ondergetekende doen: ‘Voor veel lui die overste of hoger zijn, is omgaan met kritiek maar lastig.’ Hoewel er daarbij aangetekend wordt dat er inmiddels enkele jongere generaals zijn die wat dat betreft wel een meer open houding hebben en ‘het allemaal wel begrijpen.’ Er is dus een groot verschil in perceptie van wat er speelt tussen de militaire en ambtelijke top, de aankomende toppers, en de werkvloer. En dat zorgt voor een kloof van wantrouwen, die ook in de nabespreking nadrukkelijk naar voren komt.
Veel thema’s in korte tijd
Terug naar Vuurdoop, want het is bijna ongelooflijk hoeveel thema’s er in de relatief korte tijd van de voorstelling aan bod komen. De acteurs en regisseur leveren een puik staaltje werk. En ook Defensie, en specifiek de KL, verdient een pluim dat ze het aandurven om op deze manier het gesprek aan te gaan. De bedoeling is dat de voorstelling en het natraject de hoekstenen vormen voor een nieuw Defensie, een Defensie met nieuw leiderschap, een sociaal en fysiek veilige Defensieorganisatie. De vraag is of dat gaat lukken. Door de bank genomen hopen de aanwezigen het allemaal, maar als er getwijfeld wordt, wordt er vooral getwijfeld aan de hoogste officieren, en in mindere mate de hogere onderofficieren. Er lijkt nu nog weinig geloof te zijn bij het uitvoerende personeel dat de benodigde gedragsverandering daadwerkelijk vanuit de top wordt ingezet. En als het vanuit de top niet gebeurt, dan volgt de rest van Defensie ook niet, zo wordt gevreesd. Ook is Defensiepersoneel bang dat de top de problemen zoals benoemd in de voorstelling overtrokken vindt, ‘terwijl we dit echt zo meemaken.’
Aan de andere kant wordt al gezegd dat het winst is dat soldaten en overstes en kolonels met elkaar aan tafel komen en dat dingen gezegd mogen worden – zolang dat maar niet tegen je wordt gebruikt, zo is de angst. Ook zijn de situaties voor velen zeer herkenbaar, de dilemma’s zijn door iedereen wel zo ervaren, en de Landmacht lijkt het echt serieus aan te pakken, wat een zeer goede zaak is. Daarbij zie je dat militairen en burgers werkzaam bij Defensie het ook serieus oppakken door erg te reflecteren op hun eigen rol, en eigen dilemma’s en keuzes die ze hebben gemaakt. En dat is ook al winst. Tot slot was er over het algemeen ook zeer veel waardering voor het feit dat er aan het eind van de voorstelling heel duidelijk waardering wordt uitgesproken voor militairen die hun leven in dienst van ‘De BV Nederland’ stellen. En unaniem werd in de nabespreking gesteld dat die waardering voor militairen in de samenleving wel veel groter mag zijn. En dat is een zeer terechte constatering.
Conclusie: Vuurdoop is een zeer goed begin
Eigenlijk zou de voorstelling er in verschillende versies moeten komen: voor elk Krijgsmachtdeel één. Met voor elk Krijgsmachtdeel specifieke situaties, problemen, dilemma’s, en de unieke dingen die de organisaties mooi maken. Het is een verrijking voor de Krijgsmacht, en een must voor iedereen die wil weten wat de echte problemen zijn. Zeker ook de stafafdelingen in Den Haag zouden de boodschap en de gesprekken naderhand tot zich moeten nemen, want de fouten in houding en gedrag die tijdens Vuurdoop op de korrel worden genomen, zie je tot op ministerieel niveau terugkomen.
Kortom: zeer, zeer goed werk van de acteurs van Vuurdoop. Een voorstelling die je raakt. En zeer, zeer gedurfd van de Landmacht om het op deze manier te doen. De voorstelling en het nagesprek is al winst en voor alle deelnemers de moeite waard. En bij een goede uitrol van het natraject, en een zeer zelfkritische rol van de (aankomende) militaire en politieke top, kan Vuurdoop minimaal het begin van een hoeksteen voor sociaal en fysiek veilige Defensieorganisatie zijn. En een goed begin, is het halve werk.
Door: Eduard van Brakel
Vuurdoop is niet alleen verplichte kost voor militairen bij de KL maar ook voor de burgermederwerkers. Veel van hen zijn ooit militair geweest maar ook zij die altijd burger zijn geweest zal zich hierin herkennen.
Overigens een heel mooi scherp stuk. Dank.
“Het is voor bezoekers van Defensie uit de hogere regionen, bijvoorbeeld directeuren, of generaals, dan wel raadzaam om niet in pak met stropdas te komen, dat steekt af tegen de andere militairen die een andere opvatting van burgertenue hebben (spijkerbroek en t-shirt), en waardoor de afstand toch groot blijft.”
Er wordt gesuggereerd dat het bezoek “random” is…
Het bezoek is per eenheid. Het na-gesprek is met de eigen collega’s onder begeleiding van een gespreksleider. Het na-gesprek mag max 30 min duren….
Met name de commandanten werd een spiegel voor gehouden, maar zien zij zichzelf wel terug?
“Het is voor bezoekers van Defensie uit de hogere regionen, bijvoorbeeld directeuren, of generaals, dan wel raadzaam om niet in pak met stropdas te komen, dat steekt af tegen de andere militairen die een andere opvatting van burgertenue hebben (spijkerbroek en t-shirt), en waardoor de afstand toch groot blijft.”
Er wordt gesuggereerd dat het bezoek “random” is…
Het bezoek is per eenheid. Het na-gesprek is met de eigen collega’s onder begeleiding van een gespreksleider. Het na-gesprek mag max 30 min duren….
Met name de commandanten werd een spiegel voor gehouden, maar zien zij zichzelf wel terug?
Beste X,
Dank voor je reactie!
Ik ben er geweest. Op het moment dat ik er was, waren er militairen van 2 verschillende eenheden, en waren er behoorlijk veel bezoekers uit de hogere regionen uit Den Haag. Het is in het algemeen inderdaad de bedoeling dat militairen per eenheid komen, maar dat zal niet altijd het geval zijn. De keer dat ik er was in ieder geval zeker niet.
Hartelijke groet,
Eduard van Brakel