In een eerste kritische analyse van de Defensie Visie 2035, wordt de visie een kleffe opgewarmde prak genoemd[1]. Op taalkundig briljante wijze wordt nog een klein lichtpuntje genoemd:
“Het enige legitieme excuus voor deze 64-pagina nietszeggende Clingendaeliaanse clichédiarree is dat er tussen de regels door de woorden ‘structureel 13 tot 17 miljard euro’ als paaseitje moest worden verstopt zodat de abacus-ambtenaren van het Ministerie van Financiën niet preventief het portemonneetje dicht zouden knijpen. Het mag er wellicht als ‘raming’ tussendoor zijn geglipt, politiek gezien ligt hier een mogelijke claim`”.
Het grootste bezwaar tegen de Defensievisie 2035 is, dat het geen enkel antwoord geeft op het kunnen vervullen van de verbonden en verweven constitutioneel vastgelegde defensietaken. Dit zou juist het uitgangspunt moeten zijn. In plaats daarvan is er sprake van een omgekeerde redenering; je moet eerst aangeven wat je met een krijgsmacht wil en hoe je daarmee wil optreden. Pas daarna beschrijf je wat je nodig hebt, de inrichtingsprincipes, en daarna hoe dat eruitziet.
Wellicht is de grootste denkfout van de Visie 2035 wel het idee dat toekomstige oorlogen met een joystick worden gespeeld en clean van aard zijn. Laten wij nu reeds een voorspelling doen die gebaseerd is op de lessen van elke oorlog uit het verleden. Het is smerig, en vergeet niet, je wint niet altijd. Een ding staat vast: oorlog zal bloed, zweet en tranen in overvloed vergen, in heel Nederland voelbaar.
Wij gaan inhoudelijk nog dieper in op de Visie 2035 omdat de toekomst van defensie op het spel staat.
NAVO blijft de hoeksteen van Europese defensie
NAVO strategisch
De visie ademt uit dat er een tendens is richting de EU als centrale veiligheidsactor i.p.v. de NAVO. Amerika wordt hierin verweten zich terug te trekken. De hoedanigheid hierachter is waarschijnlijk dat het Trumpiaanse wapengekletter, dat het Europese deel van de NAVO te weinig doet, als vervelend wordt gezien. Echter, Trump staat niet alleen in zijn roep om grotere Europese defensie-uitgaven. Vele Amerikaanse presidenten voor hem hebben hier ook op gewezen. Het wezenlijke verschil echter was dat deze boodschap netter verpakt werd verkondigd. Feit blijft echter dat Europa, met name het rijke West-Europa, te weinig doet en Nederland wel helemaal. In de slipstream van de Amerikaanse retoriek, wordt Engeland soms in Europa teveel negatief geframed als de ‘vazal’ van Amerika, terwijl aan de andere kant wordt erkend dat het 20% van de NAVO gevechtskracht vertegenwoordigd. Hettrackrecord van de NAVO spreekt voor zich: meer dan 75 jaar vrijheid en veiligheid in het Euro-Atlantisch gebied, succesvolle operaties voor stabilisatie in voormalig Joegoslavië en succesvolle afschrikking van Rusland teneinde Moskou daartoe te verhinderen verdere annexaties binnen het NAVO verdragsgebied uit te voeren. Deze twee verwezenlijkheden zijn ook vastgelegd in de eerste twee Defensietaken van de Nederlandse grondwet.
NAVO dynamiek
De NAVO heeft een lange traditie waarbij het opereert vanuit een Strategisch Concept en een uitgebalanceerd systeem: het zogenaamde NAVO Defensie Planning Proces, dat de lidstaten cyclisch toetst op hun defensie inspanningen. Binnen dit proces, wordt een ‘capability review’ uitgevoerd op basis waarvan lidstaten worden verzocht te investeren in geïdentificeerde tekortkomingen en versterkingen. Dit proces wordt daarnaast met circa 14 niet-NAVO landen gecoördineerd. Het betreft landen als Finland, Zweden, Zwitserland, maar ook, onder andere, landen als Georgië, Oekraïne, Kazachstan, Azerbeidzjan en Moldavië. Die contacten variëren van ‘slapend’ tot cruciaal (bijvoorbeeld Zweden en Finland) en zijn zeer waardevol in het geval van conflicten, waarbij nauwe afstemming, stille diplomatie en persoonlijke vaste contactofficieren een cruciale rol spelen. Anno 2020 mogen we hopen dat Europa wederom 75 jaar vrijheid tegemoet gaat, echter dat is historisch gezien onwaarschijnlijk. Gezien de steeds snellere geostrategische bewegingen is een mondiaal conflict juist waarschijnlijker geworden. Heeft de NAVO dan geen uitdagingen? Natuurlijk wel, de hybride oorlogvoering van China en Rusland speelt de NAVO parten. Turkije is een grote uitdaging door hun expansionistische drang in Libië, Syrië, Turkmenistan en ook in Azerbeidzjan in het conflict met Armenië. Bovendien provoceert het NAVO lid Turkije zelfs het NAVO lid Griekenland. Al deze conflicten hebben een Europese maar tevens globale impact. NAVO heeft ook een probleem dat landen als Nederland, de op 5 na rijkste economie, simpelweg hun afspraken niet nakomen terwijl Oost-Europa daar steeds meer op drukt omdat artikel 5 anders verder zal eroderen.
De Europese Unie: een papieren tijger?
Het trackrecord van de EU bevindt zich voornamelijk op economisch gebied. Op militair vlak is de Europese rol van de EU hooguit marginaal. Politiek gezien heeft de EU mondiaal te weinig impact. Met name Frankrijk speelt een ambivalente rol tussen EU en NAVO. Frankrijk wil de leiding hebben in Europa en steunt de NAVO niet echt van harte. Pas in 2009 schoof Frankrijk militair aan bij de NAVO en nu alweer uit het haar twijfels (Macron: ‘NATO is brain dead’). Heeft de EU-uitdagingen? Ja, genoeg, zie de eerdergenoemde Turkse destabiliserende rol in en buiten Europa maar ook politiek in mondiaal verband moet de rol sterker worden. De hybride oorlogvoering van China en Rusland speelt de unie ook parten. Zaken als immigratie, de Euro, de verstoorde verhoudingen tussen oost en west maar ook noord en zuid. De EU heeft geen militair trackrecord en het streven naar een militaire rol houdt per definitie duplicatie van NAVO-taken in. Daarmee staat de Europese militaire oriëntatie al op lemen voeten. Er zijn echter genoeg raakvlakken waar EU en NAVO elkaar wel kunnen versterken maar wil de EU dat wel?
De rol van Nederland
De Nederlandse Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok ziet de NAVO als de hoeksteen van beleid. Daarentegen tendeert het rapport van de Adviesraad Internationale Veiligheid (AIV) richting steun voor de EU-koers. Het zou in deze goed zijn een eenduidig regeringsstandpunt te hebben. Strategische autonomie is voor Nederland vitaal om het Koninkrijk te beschermen, conform de grondwettelijk vastgelegde taken. Maar wat gebeurt er in het geval van een ‘Falkland’ scenario wat betreft Aruba. Wie verdedigt het grondgebied dan? NAVO of EU of Nederland zelf?
De Minister van Defensie, Bijleveld, zet sterk in op het EU spel met de bekende platitudes interoperabiliteit, innovatie, escalatiedominantie en andere buzz woorden. Ze noemde in haar presentatie de innige samenwerking met de EU langs de lijnen van de Permanent Structured Cooperation (PESCO). Trots voegde ze eraan toe dat zij het initiatief daartoe had genomen. Daaruit kan je opmaken dat er reeds sprake is van een Stuurgroep. Waarschijnlijk is zij zelf het stuur want van zeer betrouwbare bronnen kwam een helder antwoord: er is geen sprake van een stuurgroep. Ook het streven naar een Europees Hoofdkwartier is per definitie een duplicatie met NAVO en zal niet leiden tot een betere militaire status van Europa.
Visie 2035 nader: een aantal observaties
In ieder geval is een feit dat Nederland a single set of forces heeft, zoals de meeste lidstaten van NAVO en EU, die je niet tweemaal kunt committeren. De NAVO heeft Nederland recent schriftelijk verzocht te investeren in de slagkracht van de brigades, de hoeksteen van de gevechtskracht. Die zijn door bezuinigingen aangetast en ook niet toekomstproof. Die brief is niet gedeeld met de politiek en langzaamaan wordt duidelijk waarom. Defensie wil de krijgsmacht veranderen in ‘kleine, chirurgische, hightech, opschaalbare, eenheden’, die in schril contrast staan tot wat NAVO van ons wil. Zaken als opleiding, training en vorming zijn voor het gemak een vergeten ‘detail’.
De Defensie Visie 2035 is van begin af aan al een Haags product dat past in een traditie om keuzes over de komende verkiezingen heen te tillen. L’histoire se répète als in 2008 (‘Toekomstverkenningen’, de beste poging tot nu toe), 2013 (‘In het belang van Nederland’). De operationele commandanten werden vlak voor de vakantie over de Visie 2035 geïnformeerd en gevraagd om midden juli hun commentaar te leveren waardoor zij feitelijk effectief zijn buitengesloten. Tick in de box voor hun steun?
Minister Bijleveld schetst het benodigde budget tussen 12,5 en 17 miljard euro’s – onduidelijk is of dit op het huidige budget (circa 11,2) is benodigd of het totaalbudget is. Normaal schrijven Nederlandse partijen via hun ambtenaren de politieke varianten, nu lijkt het of Defensie het zelf doet. Dat is makkelijk kiezen voor de politiek.
Taakspecialisatie is een gevaarlijke stap. Als men Europa als verzorgingspartner wil bedienen, zeg het dan gewoon. Het is iets anders dan wordt gevraagd in internationale samenwerking: Frankrijk, maar ook de NAVO, eisen onomwonden risk-sharing. Hier gaat de Visie niet op in en ook niet op dat met name de rijke West-Europese landen, inbegrepen Nederland, al decennia verzaken om voldoende in gevechtskracht te investeren.
Er wordt geopperd voor militaire samenwerking met Frankrijk. De vraag is echter hoe? Er is niet bepaald een rijke historie van succesvolle samenwerking. De Britten hebben slechte ervaringen met Parijs voor wat betreft de samenwerking in de Joint Expeditionary Force (JEF). De Koninklijke Landmacht werkt geïntegreerd samen met de Duitsers (in een divisie en op MN HQ niveau). De Marine kijkt vooral naar de UK (Mariniers) en België (mijnbestrijding) en de Luchtmacht werkt zeer nauw samen met de VS (F16, Patriot, F35, Reaper drones). Wij zien niet hoe deze Europese militaire drang naar samenwerken met Frankrijk voor Nederland gunstig zou zijn. En wat dat hoofdkwartier betreft? Er staat er nog eentje leeg tegenover het nieuwe NAVO-gebouw.
Modernisering en techniek is logisch en belangrijk. Echter, het streven naar “ander personeel” is een klap in het gezicht van het zittend militair personeel. Als je in de Visie 2035 niet kunt uitleggen hoe je de huidige 10.000 vacatures van de 40.000 militairen kunt oplossen terwijl je met droge ogen wel een 100% gevulde civiele defensie organisatie hebt (20.000 civiele defensie ambtenaren), mist er iets essentieels. Misschien heeft het te maken met de falende focus op het personeel? De betaling van militair personeel is zeer laag (soldaatwedde op het niveau van de sociale werkplaats, een sergeant met 12 dienstjaren verdient net boven 2000 Euro bruto). Dit is dermate onaantrekkelijk dat dat ‘andere personeel’ ook niet zal komen. Sterker nog: een hightech defensie alleen zou wel eens onbetaalbaar kunnen zijn. De verdenking is gerechtvaardigd dat met chique bewoording (arbeidsextensief) geprobeerd wordt het militaire vacatureprobleem te omzeilen.
Corporate Governance ontbreekt
Het ontbreekt Defensie nog steeds vooral aan een gedegen Corporate Governance. Op het zeer lang ontbreken van visie, op falend personeelsbeleid, op transparantie (SG- aanwijzing), op maatschappelijke oriëntatie en door de voortdurende stammenstrijd. Daar is met deze Visie 2035 niets wezenlijk aan veranderd. Daarom is een Deltaplan voor de veiligheid nodig.
Onze welvaart, welzijn en veiligheid zijn niet vanzelfsprekend. Het waarborgen van de veiligheid van haar burgers is niet voor niets een kerntaak van de overheid en, ongeacht politieke kleur moet de regering veiligheid waarborgen in een steeds sneller veranderende omgeving. Een mozaïek van versnippering van taken en verantwoordelijkheden vormt een bedreiging voor onze veiligheid en resulteert in onvoldoende slagkracht om uiteenlopende strategische schokken zoals oorlog of andere gebeurtenissen met mondiale impact, effectief te bestrijden. Dat manco vindt men ook weer terug in deze Defensie Visie 2035.
Daarom moet onze veiligheid worden geborgd in een Deltaplan voor Veiligheid, gefocused op de uitvoering van de verbonden en verweven grondwettelijke defensietaken. Een plan dat, net als het Deltaplan 1953, immuun is voor korte termijn invloeden. Een Deltaplan voor Veiligheid kan alleen goed door een Corporate Governance Comité worden ontworpen om de focus te kunnen houden op de uitvoering van die genoemde grondwettelijke defensietaken want het is in de Visie 2035 in ieder geval niet gelukt. Dit zou één van de speerpunten moeten zijn van het nieuwe Kabinet wanneer zij volgend jaar aantreedt.
Door: Paul van Campen en Pieter Haitsma Mulier
[1] https://tpo.nl/2020/10/16/dieuwertje-kuijpers-de-defensievisie-2035-is-kleffe-opgewarmde-prak/
Quod erat Demonstrantum