Het mag duidelijk zijn dat defensie in de huidige vorm is vastgelopen en niet meer in staat is de kerntaken uit te voeren. Dit heeft consequenties voor zowel de krijgsmacht zelf als voor de politiek. In dit artikel ga ik aandacht besteden aan de achtergrond van de huidige problematiek en een aanzet presenteren tot verbetering. Alvast een schot voor de boeg: zowel politici als de militaire top dienen hun aandacht erbij te houden.
Om een capabel militair apparaat op te bouwen en te onderhouden is om te beginnen een visie en een strategie benodigd. Een strategie is behelst ook het in kaart brengen van de financiele budgetten. In Nederland verloopt dit proces momenteel omgekeerd, oftewel er wordt een budget toegewezen door de overheid aan het ministerie van defensie en daar moet de militaire top het mee doen. Aangezien de samenstellingen van de regeringen door de jaren heen regelmatig wisselen, heeft dit een nadelig effect op de stabiliteit van het defensiebudget. Om dit aan te tonen heb ik hieronder een historische grafiek geplaatst (van Marineschepen.nl) waarin de defensie uitgaven als percentage van het BBP staan weergegeven. De grafiek loopt van 1815 tot 2012. Hierin is duidelijk een trend te onderkennen: een zeer onstabiel defensiebudget door de jaren heen.
De grafiek is overgenomen met toestemming van Marineschepen.nl. Zie voor meer informatie over dit overzicht het artikel “Nederland heeft in 200 jaar nooit zo weinig geld over voor Defensie als nu“.
Uitgaven nemen toe voor conflict
De grafiek laat zien dat de defensie uitgaven vlak voor conflicten toenemen om vervolgens na het conflict weer af te nemen. De toename en afname aan defensie uitgaven is te begrijpen, echter zorgt deze extreme grilligheid voor een slechte opbouw van het militair apparaat. Militaire capaciteiten opbouwen vergt namelijk vele jaren en kunnen niet ad hoc vlak voor een conflict worden opgebouwd. Idealiter zou de bovenstaande grafiek er een stuk vlakker uit zien met een lichte spike naar boven en weer naar beneden vanwege conflicten of oorlogen. Maar om een stabieler defensie budget te waarborgen is er wel een politieke visie en een militaire strategie nodig. Deze twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik wil dit verduidelijken door een kort voorbeeld uit de gouden eeuw: De politieke visie was om een grootmacht te zijn, de wereldzeeën te domineren en rijkdom vergaren door internationale handel. Om dit te realiseren was er een militaire strategie benodigd die de politieke visie kon realiseren. Als gevolg ging er in de gouden eeuw veel geld naar het bouwen van schepen om de strategie uit te voeren. De regering heeft een monopolie op het heffen van belasting en het leger heeft een monopolie op het toepassen van geweld. Zonder geld geen leger en zonder leger geen geld.
De grafiek laat zien dat vanaf de 19e eeuw tot nu er niet alleen minder geld aan defensie is uitgegeven, maar ook dat de uitgaven visie-en strategieloos zijn. Dit uitgave patroon kan resulteren in een rekening die Nederland onbedoeld dubbel en dwars moet terug betalen in geld en mensenlevens. Ik wil dit kort verduidelijken door een les uit het verleden: De grafiek laat zien dat de defensie uitgaven kort voor de 2e wereldoorlog omhoog gaan tot 4% BBP. In deze korte tijd is het zeer moeilijk een een capabel leger op te bouwen. Dit blijkt ook uit het de uitkomst van strijd om Nederland, deze was binnen 5 dagen beslecht in het voordeel van Duitsland. Omdat de Duitsers echter een snelle overwinning nodig hadden in Nederland om via het noorden Frankrijk in te trekken, zetten zij al hun middelen in om te winnen. De Duitse strategie had als doel de Nederlandse regering snel te laten capituleren of gevangen nemen en het Nederlandse leger te verslaan. Om de Nederlandse regering snel op de knieën te krijgen behoorde ook het bombarderen van civiele doelen zoals Rotterdam tot de Duitse strategische doelen.
Zwak leger kwam ons duur te staan
Nu mijn punt om aan te tonen dat een zwak leger duur kan komen te staan: Als bij de aanvang van de tweede wereldoorlog er geen Nederlandse krijgsmacht had bestaan, had de Nederlandse regering geen geld uit hoeven te geven aan defensie en had alle infra nog intact geweest. Er is dus geld uitgegeven om snel een leger proberen op te bouwen en het herbouwen van o.a. Rotterdam. Dat is een dure dubbele rekening. Met het niet hebben van een leger had de uitkomst hetzelfde gebleven, namelijk overgeleverd zijn aan het Duitse regime echter met minder militaire en civiele doden en een land wat nog in tact was.
Nu is mijn pleidooi absoluut niet gericht op het afschaffen van het leger maar juist op het tegenover gestelde: een leger bouwen wat in staat is te winnen. Israel heeft aangetoond en toont dit nog steeds aan, dat een klein land een uiterst effectief leger kan bezitten die in staat is meerdere landen te verslaan.
Wat moet er nu gebeuren?
Genoeg over de lessen uit het verleden, wat moet er nu gebeuren? Er moet een politieke visie komen over welke positie Nederland internationaal in wil nemen. Deze visie is een startpunt voor de militaire top om hun strategie te gaan bedenken. Hierbij moeten zij de strategische omgeving in ogenschouw nemen, strategische doelen vaststellen en een plan maken waarin militaire middelen in lijn worden gebracht met de te behalen strategische doelen. Uit deze analyse komt o.a. naar voren wat de huidige capaciteiten zijn, welke ontbreken en wat er dus financieel benodigd is om tot een juiste uitvoering te komen van de militaire strategie. Dit is een top down proces, elke departement gaat voor zijn taak berekenen wat er benodigd is en rapport dit terug aan de militaire top. Uiteindelijk kan aan het eind van dit proces de CDS met een gedegen plan met financiële onderbouwing naar de minister stappen om het budget aan te vragen en goed te laten keuren door de regering en de tweede kamer. Als voorbeeld kan de dit jaar uitgebrachte national defense strategy van de Amerikanen worden bekeken. Een tip vanuit mijn zijde: Zorg dat strategie, maar vooral de financiële onderbouwing van de strategie, minimaal een tijdspanne van 5 jaar heeft. Dit is namelijk langer dan een kabinetsperiode van 4 jaar, na de goedkeuring van het budget kan een nieuwe regering dit niet zomaar terugdraaien. De defensie uitgaven moeten politici proof worden gemaakt. Dit zal renderen in een stabieler defensie uitgaven patroon.
Conclusie: Zowel voor de politici als de militaire top is er werk aan de winkel om een sterk leger te bouwen, we kunnen het zomaar eens nodig hebben. Voor verdere vragen of hulp bij het opstellen van een visie en/of strategie stel ik me graag beschikbaar. At your service..
Door: Nick Zwaneveld
Nick Zwaneveld is officier en houdt zich momenteel bezig met opleidingen en trainingen binnen de landmacht. Daarnaast heeft hij dit jaar zijn master bedrijfskunde aan de Erasmus universiteit behaald. Zijn specialiteit is strategisch management.