Geopolitiek en amateurs, een gevaarlijke mix

Nog niet zo lang geleden was het woord geopolitiek bij velen onbekend, we leefden immers in een wereld waarin er geen acute militaire dreiging was en we onze energie konden richten op de vervolmaking van onze maatschappij. Geopolitiek, een term uit de Koude Oorlog was met het vallen van de Muur verdwenen, slechts lokale conflicten speelden en zelfs de oorlogen met Irak leverde op mondiaal niveau geen tweespalt op. Maar alles werd anders.

Geopolitiek loerde weer om de hoek

Want je zag toen al dat de ontwikkelingen niet verliepen zoals gedacht: de Arabische lente bleek een naïef hersenspinsel van politici, die er vanuit gingen dat als je maar een dictator afzette democratie vanzelf zou komen, denk aan Saddam en Gadaffi. En aan Assad, want in Syrië ging het eveneens niet zoals verwacht. Volstrekt onvoldoende kennis van de maatschappij en cultuur bracht het westen er toe te verwachten dat Assad vanzelf door zijn volk opzij zou worden geschoven. En in Syrië kwam ook de geopolitiek voor het eerst weer om de hoek loeren en wel in de vorm van Russische troepen.

In het vacuüm dat in Syrië ontstond wist Rusland, in feite Poetin, zich te nestelen en zijn macht uit te breiden. Het volledig gebrek aan geopolitiek inzicht wordt nog wel het beste verwoord door toenmalig minister Koenders, die verklaarde dat ‘Poetin een goed tacticus, maar een slecht strateeg’ is. ‘Je ziet het pas als je het doorhebt’, zou Cruyff zeggen, maar dat is moeilijk voor de generatie politici en ambtenaren die is opgegroeid zonder enige benul van geopolitieke verhoudingen, van hoe je de tegenstander moet lezen en van wat je wel en niet moet doen.

Diner tijdens de val van Kaboel

Zo was er de aandoenlijke ambtenaar van Buitenlandse Zaken die pick-uptrucks had geregeld voor een van de – naar later bleek foute – verzetsgroepen. Deze zouden worden gebruikt om kinderen naar school te brengen, maar natuurlijk in werkelijkheid werden gebruikt voor dat waar we ze van kennen, namelijk om geschut op te monteren. Maar dit soort ‘ongelukjes’ die voortkomen uit een totaal gebrek aan kennis of interesse, zie je nu ook op politiek niveau opduiken met steeds grotere gevolgen. Zo zat minister Kaag aan een genoeglijk dinertje met mevrouw Ploumen, en zat minister Bijleveld in de bioscoop terwijl Kaboel werd ingenomen door de Taliban. Geen idee schijnbaar hoe de Afghaanse werkelijkheid zich ontwikkelde, en ook geen poging ondernomen om twee stappen verder te denken en bijvoorbeeld evacuatiescenario’s te maken, ook niet nadat andere landen haar al maanden eerder op de snel veranderende situatie hadden gewezen.

Politici weten niet wat oorlog inhoudt

Politici realiseren zich al helemaal niet wat oorlog tussen grootmachten inhoudt, welke gevaren er zijn, zeker als er sprake is van kernwapens en hoe de ander jouw gedrag interpreteert. Een bizar voorbeeld van afgelopen weekend is de tweet van minister van Defensie Ollengren waar ze het transport van Stingerraketten naar de Oekraïne tot een PR-momentje maakt. Zo naïef en onhandig kun je alleen zijn als je geen idee hebt hoe dit overkomt op derden als Poetin, die dat makkelijk als casus belli kan ervaren: je levert namelijk wapens om zijn vliegtuigen uit de lucht te schieten. Dat is op zich prima maar doe dat dan niet openlijk, gedreven voor de PR- en communicatie-afdeling, die waarschijnlijk er het liefst een livestream met quiz van hadden willen maken.

Geopolitiek ook een onbegrijpelijke uitspraak is die van EU-voorzitter von der Leyen: terwijl een dreigend lidmaatschap van de EU en de NAVO zo ongeveer de reden is waarom Poetin deze oorlog is begonnen, verklaart ze trots dat de Oekraïne meer dan welkom is binnen de club. Je mag het denken, maar zeg het nu niet in deze situatie, even los van het feit dat zij daar niet over gaat. En zo gaat het maar door: de Spaanse regering gaat onder applaus van het parlement akkoord met de levering van aanvalswapens, een mededeling die zonder meer de toorn van Poetin zal opwekken.

Emotioneel klopt het, geopolitiek niet

Emotioneel klopt het allemaal wel, maar geopolitiek zijn dit naïeve en onverstandige zetten tegenover iemand die gepokt en gemazzeld is in het denken in geopolitieke Koude Oorlogstermen en die ook langs dit frame denkt en beslissingen neemt. En daarbij niet zal aarzelen om de klassieke machtsmiddelen als nucleaire wapens in te zetten.

Alle reden dus voor politici om zich zeer terughoudend op te stellen, goed te doordenken hoe hun gedrag overkomt, te kijken naar de tegenstander en wel drie keer na te denken als je wat zegt of doet. Pas dan kunnen we de situatie stabiliseren.

Door: Jaap Jan Brouwer, verbonden aan het Maurits Instituut

Jaap Jan Brouwer publiceert boeken over zowel civiele organisaties als militaire organisaties, zoals Rijnlands organiseren, Andere tijden, flexibel organiseren, maar ook Auftragstatik en het Pruisische/ Duitse leger 1850-1945 en een biografie van Heinz Guderian. Al zijn boeken vind je hier >>>