De Defensiebegroting en de Verwarring

Er was weer slecht nieuws over Defensie op 8 juni. Er zitten gaten in de begroting 2016 vanwege een paar tegenvallers en de Minister moet weer bezuinigen. Ze heeft er een mooie kreet, voor bedacht, aanpassingen of zoiets, maar het zijn natuurlijk gewoon bezuinigingen. Met dat eufemisme wil ze aangeven dat de bezuinigingen niet structureel zijn, althans dat mogen we hopen. Ondertussen begint het allemaal wat onoverzichtelijk te worden, want de ene week kondigt de minister aan dat er geld bijkomt voor Defensie en de volgende week wordt er weer bezuinigd.

Zo langzamerhand loopt bij een aantal mensen in Den Haag het hoofd om, o.a. bij de Vaste Kamer Commissie (VKC), dus die hebben de minister maar eens om een overzichtje
gevraagd:
Kunt u in een tabel overzichtelijk aangeven hoeveel geld er in totaal is
bijgekomen en bijkomt voor Defensie, per jaar, in de jaren 2014-2020?

BIV staat voor Budget Internationale Veiligheid en dat is geld voor “het voorkomen of beheersen van humanitaire crises en het bevorderen van duurzame veiligheid en stabiliteit”. Eigenlijk is het geld dat op de begroting van 3 ministeries zou moeten staan: Ontwikkelingssamenwerking, Justitie en Defensie, maar Defensie is degene die het meeste effort erin steekt en bijgevolg ook het meeste geld uitgeeft.
De totale begroting van Defensie bedroeg voor 2016 € 8.233.930. Als je dat vergelijkt met de tabel, dan zit alles daarin, behalve de Voorjaarsnota 2016 ad € 25.000.000. Even verder kijkend, dan zien we dat die laatste post niet meer terugkomt en dat de extra bedragen voor de jaren 2017 – 2019 dalen.
Pas in 2020 stijgen ze weer. Dat betekent niet noodzakelijkerwijs dat de Defensie-begroting als zodanig daalt, want dat zit in het regeerakkoord van 2012. Dat regeerakkoord loopt tot aan de volgende verkiezingen in maart 2017 en dan moet er een nieuw akkoord komen.
Als ik de sfeer in Den Haag proef, zal men in het algemeen, er blijven natuurlijk altijd uitzonderingen, niet erg tevreden zijn met dit tabelletje. Over het nieuwe regeerakkoord wordt wel nagedacht, maar nog niet veel losgelaten anders dan  bezorgde blikken, veel gefrons van voorhoofden en gemompel dat “het zo niet langer kan”. De Kamer houdt in elk geval zijn kruit droog voor de Begrotingsdebatten, hoewel ze natuurlijk wel wat voetzoekers hebben losgelaten tijdens het debat over het Rapport van de Algemene Rekenkamer (wandelgang-reactie van een Kamerlid: “ik heb nog nooit zo iets dramatisch gezien”.)
Welke problemen zijn er nu? 
Dat zijn er, in grote lijnen, twee:
1.      Er is teveel bezuinigd
2.      De organisatie is niet op orde
De oplossing van punt 1 lijkt eenvoudig: bezuinigingen terugdraaien. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. De Nederlandse overheid heeft, ondanks de bezuinigingen, nog steeds een begrotingstekort. Dat is weliswaar, door de bezuinigingen, geslonken, maar we geven met z’n allen nog steeds 1,5% meer uit dan er binnenkomt en dat moet de minister van Financiën dus bijlenen. Gelukkig kan hij dat nu doen tegen idioot lage rente-tarieven (van de week een Staatslening tegen 0% uitgegeven!), maar alles bij elkaar betekent het nog steeds dat geld dat je ergens wil bijdoen ergens anders weggehaald moet worden.
Zelfs als iedereen daaraan meewerkt (en dat doen ze natuurlijk niet!), is dat nog niet eenvoudig. De moderne maatschappij is uitermate complex geworden. Bij de meeste departementen zit het geld vast in begrotingen die al jaren vooruit min of meer vast staan. Uitzonderingen daarop zijn de investeringsministeries, zoals bv Verkeer en, je raadt het al, Defensie. Een minister kan gewoon besluiten om een weg niet aan te leggen of het onderhoud van een weg een paar jaar uit stellen. Dat gebeurt ook en daarom rij je hier en daar op een wegdek dat op een gatenkaas lijkt. Ook kan een minister besluiten om fregatten (nog) niet te vervangen.
Minder geld, zelfde ambities
Er is echter iets ernstigs gebeurd in dit hele verhaal. Weliswaar was er steeds minder geld, maar de ambities van de politiek om de krijgsmacht her en der in de wereld in te zetten voor de goede zaak bleven overeind. En hier wreken zich zowel de “can do” mentaliteit van onze militairen als de onvoorwaardelijke loyaliteit die ze bij alle gelegenheden laten zien. Nee verkopen is er in onze krijgsmacht niet bij, dus als er een onmogelijke opdracht wordt gegeven, dan wordt er net zo lang gepuzzeld en gesleuteld tot de opdracht wél uitvoerbaar is.
Dat is mooi, zullen jullie denken, maar de politiek wordt zo wel een verwend kind dat nooit met de consequenties van zijn doen en laten wordt geconfronteerd. Tot het te laat is en de trein tegen de buffers knalt. En dat is dus nu.
Jarenlang is in meerdere of mindere mate bezuinigd op de ondersteuning ten behoeve van de operationele inzet. De grootste pijn, zo constateert de Algemene Rekenkamer, zit in de logistieke keten, met name bij de reserve-onderdelen. Zeer ernstig is dat de Rekenkamer niet alleen constateert dat de situatie daar niet op orde is, maar ook dat de aanpak van de minister bij het oplossen van dit probleem onvoldoende is. Alles bij elkaar komt erop neer dat het op dit moment niet eens veel zin heeft om met meer geld te komen, omdat Defensie niet zou weten hoe ze dat gericht moeten besteden om de ergste pijn te verlichten.
Pensioenverplichtingen
Ondertussen loopt de Kamer heel stoer te doen over hoeveel geld er wel niet bij moet om Defensie weer op orde te brengen, maar denk even mee. Die acht miljard die we op dit moment uitgeven komt neer op ongeveer 1,15% van het Bruto Nationaal Product (BNP). Soms hoor je dat daar de pensioenverplichtingen richting de militairen nog vanaf moeten om tot een goed beeld te komen. Dit is echter niet juist. Ook andere landen nemen die
pensioenverplichtingen mee in de berekening van hun defensie-uitgaven als percentage van hun BNP, dus je vergelijkt wel degelijk appels met appels.
Nederland is echter uniek omdat Defensie BTW moet betalen over alles wat ze aanschaft. Dat is geld dat rechtstreeks terugvloeit in de schatkist. Op de Defensie-begroting moet je dus alle uitgaven die niet betrekking hebben op wedde, pensioenen e.d. afzonderen en dan delen door 1,2 om het juiste beeld neer te zetten.
8 miljard erbij
Ik laat dit even voor wat het is en ik zet voor het (reken-)gemak de huidige Defensie-begroting even op 1% BNP. Dan betekent een groei naar 2% BNP in euro’s van 2016 dat er 8 miljard bij moet. Structureel, dus niet voor vervangingen (hoewel Defensie er verstandig aan zou doen om jaarlijks afschrijvingen van de grote investeringen, F-35, onderzeeboten, fregatten, etc. ten laste van de begroting te brengen), maar jaar op jaar en geïndexeerd uiteraard.

8 miljard erbij kan de Nederlandse krijgsmacht helemaal niet ‘verbranden’! Je hebt mensen en middelen nodig om geld te kunnen uitgeven en geen van tweeën is er in voldoende aantallen.

Voorbeeld M-fregatten:
Als we de 2 M-fregatten willen vervangen door 4 of 6 of meer schepen (bv terug naar de 15 van vóór 1991), dan hebben we daar de mensen niet voor. Niet om ze te ontwerpen en ontwikkelen, niet om ze te bemannen, niet om de wal-ondersteuning te leveren. En voor die ondersteuning hebben we ook de middelen niet (meer). Dat moet allemaal opnieuw opgebouwd worden en dat vergt tijd. Daar komt nog iets bij. Defensie adverteert zich momenteel rot om mensen met technische kwalificaties te vinden. Die zijn er nauwelijks en ze moeten concurreren met een bedrijfsleven dat hetzelfde probleem heeft.
Die jongens en meisjes met een technische opleiding zijn nou precies de mensen waarvan je grote aantallen nodig hebt bij de wederopbouw van de organisatie. En in grotere aantallen dan vroeger, want de krijgsmacht is de afgelopen 25 jaar stelselmatig technisch complexer geworden. Dat gaat een fors probleem worden en kan de wederopbouw behoorlijk belemmeren en vertragen.
Ingroeiplan
Je moet dus een ingroeiplan maken.  Maar dan komt een ander probleem om de hoek kijken:  een ingroeiplan voor wat?  Na de Koude Oorlog heeft Nederland zijn krijgsmacht omgebouwd van een leger en luchtmacht die als belangrijkste taak hadden een Soviet aanval door de Noord-Duitse laagvlakte te stoppen en terug te rollen en een marine die onderzeebootbestrijding als voornaamste taak had, naar een expeditionaire krijgsmacht die wereldwijd breed inzetbaar is.  Maar de geo-politieke situatie is behoorlijk veranderd in de laatste 2 jaar, dus wat moeten we nu? De tanks maar weer terug?  En de Orions?  Dat
soort vragen moeten we eerst beantwoorden voordat we geld gaan uitgeven en
mensen gaan werven.
Volgende maand is er een NATO top in Warschau. NATO is oorspronkelijk opgericht om de Soviet-Unie te weerhouden van een aanval op West-Europa.  Net als Nederland heeft NATO na de ineenstorting van de Soviet-Unie de blik naar buiten gericht:  Bosnië, Kosovo, Afghanistan. Nu zie je dat NATO zich weer voornamelijk met zijn vroegere taak bezighoudt,
daartoe voornamelijk aangezet door de nieuwe leden zoals Polen en de Baltische staten.  ‘Gaan we back to basics?’,  zei  iemand laatst, met een vraagteken. Het lijkt er wel op.
Door: Frank Teunissen – Frank Teunissen is opgeleid als natuurkundig ingenieur, heeft gewerkt in de ruimtevaart- en semicon equipment industrie en zet zich momenteel bij D66 en KIVI actief in voor de Nederlandse Defensie.”